Αχιλληίς ή διήγησις περί του Αχιλλέως

Τίτλος ποιήματος, που ανήκει στην ενότητα της ακριτικής μας ποίησης ή της ποίησης πριν από την Άλωση. Σώζεται σε τρεις παραλλαγές, γραμμένες σε δεκαπεντασύλλαβους ανομοιοκατάληκτους στίχους, σε γλώσσα μεικτή, από δημοτικούς στίχους και αρχαϊκά στοιχεία. Η πρώτη παραλλαγή (Cod Oxoniensis misc, 286) αποτελείται από 761 στίχους, ενώ οι άλλες δύο (Cod Londonensis add. 8241 και Neapolitanus CCLI, 1, III, Β. 27) είναι μεγαλύτερες. Η σύνθεσή του τοποθετείται στον 13ο αι. μ.Χ. Η υπόθεση της πρώτης παραλλαγής αναφέρεται στη γέννηση του Αχιλλέα, ύστερα από 10 χρόνια γάμου ενός βασιλιά της χώρας των Μυρμιδόνων και της πανέμορφης συζύγου του. Ο ήρωας από μικρός ήταν αξιοθαύμαστος. Μεγαλώνει γρήγορα, όπως ο Διγενής Ακρίτας, και δείχνει το μεγάλο ταλέντο του κυρίως στην πολεμική τέχνη. Σε ηλικία 18 ετών, μάλιστα, μετέχει σε ιππικούς και αρματικούς αγώνες, με κρυμμένο πρόσωπο και γίνεται αντικείμενο θαυμασμού όλων και καύχημα για τον πατέρα του, όταν αποκαλύπτεται. Στη συνέχεια χτυπά τους εχθρούς της πατρίδας του, νικά τον βασιλιά τους και τα πέντε παιδιά του και τους πολιορκεί σε κάστρο όπου κατέφυγαν. Κατά την πολιορκία τους ερωτεύεται την κόρη του βασιλιά, της εκφράζει το αίσθημά του και εκείνη ανταποκρίνεται, μέχρι που την κλέβει και την κάνει γυναίκα του. Τα αδέλφια της, όμως, αντιδρώντας, έρχονται να συγκρουστούν μαζί του και να πάρουν πάλι μαζί τους την αδελφή τους. Ο Αχιλλέας τούς νικά και πάλι, αλλά με τη μεσολάβηση της βασιλοπούλας συμφιλιώνονται και γίνονται οι γάμοι με γιορτές και αγώνες. Ο ήρωας επιστρέφει στη χώρα του αλλά ύστερα από έξι χρόνια ευτυχισμένης ζωής πεθαίνει η γυναίκα του και σύντομα, θλιμμένος, οδηγείται και ο ίδιος στον τάφο. Στην παραλλαγή αυτή, που διακρίνεται για τις θαυμάσιες περιγραφές, υπάρχει μια μεγάλη και διάχυτη θρησκευτική πίστη, αφού οι ήρωες παρακαλούν τον Θεό για κάθε προσπάθειά τους και στηρίζουν σε αυτόν τις ελπίδες τους. Αντίθετα, στις άλλες παραλλαγές γίνεται αναφορά σε θεούς (όχι σε Θεό). Πάντως, γενικά, στο ποίημα αυτό συνυπάρχουν στοιχεία της ομηρικής παράδοσης και του ακριτικού έπους. Η υπόθεση στις δύο άλλες παραλλαγές έχει θέμα την εκστρατεία του Αχιλλέα στην Τροία, τον γάμο του με την Πολυξένη, τον εκεί θάνατό του στα χέρια του Πάρι, τη λεηλασία της πόλης από τους Έλληνες και την εκδίκησή τους για τον θάνατό του.